słowniczek

Akcelerator liniowy

urządzenie wytwarzające promieniowanie rentgenowskie o wysokiej energii służące leczeniu nowotworów

Angiografia naczyń wieńcowych

obraz rentgenowski naczyń krwionośnych zaopatrujących mięsień sercowy. W okolicy pachwiny lub przedramienia wprowadza się do naczynia tętniczego cienki cewnik i doprowadza się go naczyniami krwionośnymi aż do serca. Wówczas podaje się do naczynia krwionośnego środek kontrastowy i wykonuje zdjęcia RTG pod różnymi kątami. Pozwala to utworzyć swoistą ,,mapę drogową”, czyli topografię naczyń unaczyniających mięsień sercowy, umożliwiającą dostrzeżenie, w jakim miejscu występuje zwężenie ich światła i jaki jest stopień tego zwężenia

Biopsja

pobranie niewielkiego fragmentu tkanki w celu postawienia diagnozy

Carcinoma In situ

„lokalny” rozwój raka (końcowa transformacja komórki dysplastycznej w zmianę o charakterze złośliwym), nie przekraczające warstwy podstawnej nabłonka.

Choroba Hodgkina

ziarnica złośliwa, postać nowotworu złośliwego węzłów chłonnych

Choroba nowotworowa z mikroprzerzutami

sytuacja, w której ogniska przerzutów nowotworu mają tak mikroskopijne rozmiary, że nie można ich wykryć za pomocą konwencjonalnych badań obrazowych ani badania krwi

Choroby płuc związane z działaniem azbestu

azbest może powodować kilka chorób płuc i wchodzący w ich skład struktur (zgrubienia opłucnej o łagodnym charakterze, azbestozy) i międzybłoniak (śródbłoniak) o złośliwym charakterze

Choroby współistniejące

choroby lub stany chorobowe, które mogą dodatkowo występować u chorego na raka płuc

Częstość występowania

wskaźnik częstości występowania danej choroby lub zachorowalność

Czynnik ryzyka

czynnik wpływający na zwiększenie prawdopodobieństwa zachorowania na określoną chorobę

Czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów

naturalnie występujące białko, które można podawać w postaci iniekcji w celu stymulacji wytwarzania białych krwinek

Czynniki wzrostowe

substancje krążące w organizmie i wpływające na komórki, zazwyczaj przez przyłączenie się do ich receptorów i powodowanie, że komórki stają się bardziej aktywne

Dożylny

lek podawany bezpośrednio do żyły za pomocą wenflonu lub kaniuli

Dren w jamie klatki piersiowej

miękka, plastykowa rurka wprowadzana w przestrzeń międzyżebrową do jamy opłucnej. Dren taki jest zwykle podłączony do systemu pompy wodnej, co zapewnia uzyskanie wyłącznie jednokierunkowego przepływu powietrza lub płynu z tej jamy, nie pozwalając na przepływ w drugą stronę

Echokardiografia

badanie ultratrasonograficzne dające możliwości uzyskania obrazu serca i otaczających go tkanek

Enzymy

białka ułatwiające przebieg reakcji biologicznych (biokatalizatory)

Epidemiologia

nauka zajmująca się badaniem warunków i czynników związanych z występowaniem i rozprzestrzenianiem się chorób

Erytropoetyna

naturalnie występujące białko, pobudzające szpik kostny do wytwarzania krwinek czerwonych. Może być podawane w postaci iniekcji podskórnych w leczeniu niedokrwistości związanej ze stosowaniem chemioterapii

Fizyk medyczny

naukowiec zajmujący się zastosowaniem promieniowania w leczeniu nowotworów

Frakcja

jedno naświetlanie w radioterapii

Gen

sekwencja DNA determinująca wytwarzanie określonego typu białka

Gen o działaniu przeciwnowotworowym

gen supresorowy mający działanie przeciwnowotworowe, w normalnych warunkach ograniczający wzrost guzów nowotworowych. Jeżeli gen taki zmutuje, to może stracić zdolność do powstrzymywania wzrostu nowotworu

Glukoza

rodzaj cukru

Gray (Gy)

jednostka dawki promieniowania

Gruczoły nadnerczowe

gruczoły znajdujące się na górnych biegunach nerek, wytwarzające steroidy i adrenalinę

Guz łagodny

guz nowotworowy o niezłośliwym charakterze

Guz Pancoasta

postać raka płuc (oskrzeli), który rozwija się w szczycie płuca z zajęciem otaczających tkanek, takich jak żebra i kręgi

Guz złośliwy

guz nowotworowy, który może dawać przerzuty w innych częściach ciała

Guzy neuroendokrynne

kilka typów neuroendokrynnych guzów płuca powstające z wyspecjalizowanych komórek znajdujących się w płucach, zwanych komórkami neuroendokrynnymi. Spośród nich najgroźniejszy jest drobnokomórkowy rak płuc. Dwie inne postacie o zasadniczym znaczeniu to rakowiak typowy i atypowy

Hemoglobina

białko zawierające żelazo, przenoszące tlen do wszystkich tkanek

Hiperkalcemia

podwyższone stężenie wapnia we krwi

Iniekcja dożylna

wstrzyknięcie leku do żyły

Jama brzuszna

jama ciała, w której znajduje się żołądek, wątroba, pęcherzyk żółciowy, śledziona, trzustka, pęcherz moczowy oraz jelita

Jama klatki piersiowej

obszar ograniczony żebrami, w którym znajduje się serce i płuca

Jądro komórkowe

„centrum dowodzenia” komórki

Kaniula

cienka rurka służąca do wprowadzenia płynów (lub środków leczniczych) do organizmu lub do usuwania (ewakuacji) płynu z organizmu

Karcynogen

czynnik sprzyjający rozwojowi nowotworu

Kontrast

specjalny środek podawany w iniekcji przed wykonaniem badania CT, który umożliwia zobrazowanie naczyń krwionośnych i pomaga radiologowi dokonać ich identyfikacji w obrębie klatki piersiowej

Kreatynina

naturalny produkt uboczny procesów metabolicznych wydzielany przez nerki

Krwioplucie

stan chorobowy, w którym pacjent odpluwa krew lub plwocinę zawierającą krew

Leczenie adjuwantowe

leczenie, które stosuje się dodatkowo, oprócz zasadniczej terapii

Leczenie paliatywne

postępowanie lecznicze, które nie ma na celu osiągnięcie wyleczenia, lecz złagodzenie objawów lub zapobieganie im

Leczenie radykalne

postępowanie lecznicze mające na celu uzyskanie wyleczenia z nowotworu

Leki cytotoksyczne

leki stosowane w chemioterapii w celu zniszczenia komórek nowotworowych

Lobektomia

usunięcie (resekcja) jednego z płatów płuca

Metformina

lek w postaci tabletek stosowany u niektórych pacjentów chorych na cukrzycę

Mrożony skrawek

wycinek pochodzący z biopsji, zamrażany natychmiast po pobraniu i badany przez patomorfologa jeszcze podczas trwania operacji

Mutacja

zmiany w sekwencji DNA komórki

Nabłonek dysplastyczny

patologiczne zmiany nabłonka dróg oddechowych. Chociaż niekiedy ustępują samoistnie, uważa się, że stanowią stan przedrakowy

Naczynia chłonne

naczynia, w których odbywa się transport chłonki do i z węzłów chłonnych

Neurochirurgia

chirurgia mózgu i rdzenia kręgowego

Neutrofile

rodzaj krwinek białych wspomagających organizm w walce z infekcją (zwane również granulocytami)

Odma opłucnowa

powietrze w jamie opłucnej

Onkogen

gen nowotworu obecny w organizmie, który może zostać aktywowany, powodując niekontrolowany rozwój i podział komórek

Onkologia

dziedzina medycyny zajmująca się badaniem oraz leczeniem nowotworów

Opłucna

błona pokrywająca płuco (opłucna płucna) i wewnętrzną ścianę klatki piersiowej (opłucna ścienna)

Osierdzie

cienka ścianka tworząca rodzaj worka otaczającego serce

Oskrzele główne

element dróg oddechowych, którym powietrze jest dostarczane do płuc

Ostre skutki uboczne

skutki uboczne, które pojawiają się podczas leczenia lub natychmiast po jego zakończeniu

Paraplegia

utrata władzy w kończynach dolnych spowodowana uszkodzeniem rdzenia kręgowego

Perikardiocenteza

drenaż (ewakuacja) wysięku z osierdzia

Pęcherzyki płucne

pęcherzyki powietrzne o niewielkich rozmiarach zlokalizowane na zakończeniach oskrzelików. W każdym z płuc znajduje się kilka milionów pęcherzyków; odbywa się w nich proces przechodzenia tlenu do krwi oraz dwutlenku węgla z krwi do pęcherzyków

Pielęgniarka wyspecjalizowana w chorobach nowotworowych

pielęgniarka, która specjalizuje się w opiece nad pacjentami chorymi na nowotwory

Płat płuca

część płuca zbudowana z segmentów

Pneumonektomia

usunięcie (resekcja) całego płuca wraz z towarzyszącymi węzłami chłonnymi

Prognoza, rokowanie

przewidywanie prawdopodobnego lub spodziewanego zakończenia choroby

Przeciwciała monoklonalne

białka, które mają zdolność rozpoznawania specyficznego receptora zlokalizowanego na powierzchni komórki

Przerzuty

rozprzestrzenianie się choroby nowotworowej z jednej części ciała do innej przez krew lub układ chłonny

Przetoka

nieprawidłowe połączenie między dwiema częściami ciała

Przewlekłe zapalenie oskrzeli

chroniczne zapalenie dróg oddechowych, najczęściej wywoływane oddziaływaniem dymu papierosowego

Radioterapeuta

specjalista w dziedzinie planowania i stosowania metod radioterapii

Radioterapia stereotaktyczna/radiochirurgia z użyciem noża gamma

radioterapia z użyciem skupionej wiązki promieniowania skierowanej w miejsce, w którym znajduje się guz nowotworowy

Receptor

białko zlokalizowane na powierzchni komórki, działając jako aktywator przemian zachodzących w jej wnętrzu

Resekcja mankietowa

usunięcie np. górnego lub dolnego płata płuca z zespoleniem oskrzela głównego z oskrzelem pozostałego płata.

Ropniak

ropa znajdująca się w jamie opłucnej

Rozedma

nieodwracalne zniszczenie tkanki płuc spowodowane najczęściej działaniem dymu papierosowego

Segmentektomia

usunięcie (resekcja) segmentu płata płucnego. W skład każdego płata wchodzi kilka segmentów

Skan CT

obraz uzyskiwany przy użyciu tomografu komputerowego

Sole magnezu i potasu

związki chemiczne występujące naturalnie w organizmie, mające zasadnicze znaczenie dla metabolizmu

Sól fizjologiczna

roztwór chlorku potasu

Specjalista w dziedzinie radioterapii onkologicznej (radioterapeuta)

lekarz specjalizujący się w radioterapii nowotworów

Stan sprawności

prosta skala w zakresie 0-4, oceniająca, jakie codzienne aktywności chory na raka płuc jest w stanie podejmować, oraz określająca jego zdolność do tolerowania leczenia

Stent

elastyczna „sprężynka” służąca udrożnieniu naczyń krwionośnych, tchawicy, oskrzela lub przełyku

Stridor

świst krtaniowy, wysoki ton głosu wywołany częściowym zamknięciem dróg oddechowych

Symulator

urządzenie imitujące akcelerator liniowy, emitujące promieniowanie rentgenowskie w dawce diagnostycznej, dzięki któremu można sprawdzić wszystkie parametry naświetlań przed rozpoczęciem właściwego leczenia z użyciem akceleratora liniowego

Szpik kostny

komórki krwiotwórcze zlokalizowane w jamach kości

Szumy uszne

„dzwonienie” w uszach

Środki fotouczulające

środek, który ulega aktywacji pod wpływem światła

Śródpiersie

obszar między płucami, w którym znajduje się serce, główne naczynia krwionośne i tchawica

Świst

ciągły, świszczący dźwięk powstający podczas oddychania (faza wydechu)

Tchawica

element układu oddechowego w formie rurki usztywnionej pierścieniami chrzęstnymi. Rozciąga się od okolicy krtani do rozdwojenia tchawicy, czyli miejsca, w którym oskrzela wchodzą do płuc

Techniki leczenia wewnątrzoskrzelowego

techniki stosowane w celu leczenia guzów nowotworowych zlokalizowanych wewnątrz dróg oddechowych (brachyterapia)

Toraktomia

procedura chirurgiczna polegająca na otwarciu klatki piersiowej

Węzły chłonne

niewielkie twory o kształcie fasoli rozproszone wzdłuż naczyń układy chłonnego. Struktury te działają jak filtry, gromadząc bakterie i komórki nowotworowe, które przemieszczają się w układzie chłonnym

Wnęka

przestrzeń zawierająca korzeń płuca, w którym oskrzela płatów płuca łączą się z oskrzelami głównymi

Współczynnik przesączania kłębuszkowego

określa sprawność pracy nerek

Wycięcie klinowe

usunięcie (resekcja) niewielkiej części płuca w kształcie klina

Wysięk w jamie opłucnej

płyn, który gromadzi się w przestrzeni między błonami opłucnowymi

Zakrzepica żył głębokich

zakrzepy krwi, do rozwoju których może dochodzić w jednym z dużych naczyń żylnych kończyny dolnej lub obszaru miednicy

Zachorowalność (współczynnik zachorowalności)

liczba nowych przypadków zachorowań na daną chorobę w ciągu roku na 100 tysięcy ludności

Zdolność do dawania przerzutów

zdolność nowotworu złośliwego do rozprzestrzeniania się do innych obszarów ciała, w których tworzą się ogniska wtórne nowotworu (przerzuty). Rak płuc daje zazwyczaj przerzuty do wątroby, mózgu, kości, drugiego płuca oraz gruczołów nadnerczy zlokalizowanych w jamie brzusznej

Zespół multidyscyplinarny

grupa specjalistów zainteresowanych problematyką raka płuc, którzy regularnie spotykają się, aby omówić przypadki pacjentów z rozpoznaniem lub podejrzeniem raka płuca. Podejmują oni decyzje dotyczące badań diagnostycznych oraz doradzają w zakresie postępowania leczniczego.

Zespół paranowotworowy (paraneoplastyczny)

zespół objawów wywołanych przez substancje wytwarzane przez guz nowotworowy lub powstające w reakcji na obecność guza

Zespół rakowiaka

objawy zespołu rakowiaka obejmują zwykle zaczerwienienie twarzy i tułowia, biegunkę, bóle brzucha i niekiedy świsty osłuchowo

Zwłóknienie

zwłóknienie płuc powodujące tworzenie się zbliznowaceń. Stopniowo dochodzi do zastępowania pęcherzyków przez tkankę włóknistą. Gdy powstają zbliznowacenia, nieodwracalne zmiany w postaci zgrubienia miąższu płuc powodują utratę przez płuca zdolności do transferu tlenu do krwi. W niektórych przypadkach przyczyny nie daje się określić, wówczas mówimy o idiomatycznym zwłóknieniu płuc

Żółtaczka

zażółcenie powłok skórnych i białkówek oczu z powodu nagromadzenia barwnika żółciowego (bilirubiny) w tkankach